کد خبر:٤١٥٤٦٦بازدید:323تاریخ درج:يکشنبه ١١ آبان ١٣٩٩

 فرقه جارودیه

شرح حال ابو جارود

بسم الله الرحمن الرحیم

شرح حال ابو جارود

زیاد بن مُنْذر معروف به اَبُوالجارود بنیان‌گذار فرقه جارودیه که به سبب اندیشه‌های خاص و عدم پای‌بندی به تقیه از سوی امام باقر (ع) طرد شد.

نام، کنیه و نسب

در بیشتر منابع نام او به صورت زیاد بن منذر آمده است.¹زیاد بن ابی زیاد، گونه دیگری که برای نام او آورده‌اند،² احتمالاً بر اثر خلط با نام یزید بن ابی‌زیاد، از محدثان مشهور که در قیام زیدشرکت گسترده داشت،³ پدید آمده است.

در منابع به او، کنیه دوم «ابوالنجم»⁴و نسبتهای «عبدی»⁵و «ثقفی» نیز داده شده که تنها نسبت اخیر در منابع کهن رجالی تکرار شده است.⁶

گاه نیز او را منسوب به قبیله «هَمدان» و به ویژه از تیرۀ «خارِف» بر شمرده‌اند.⁷

تبارنامه

اطلاعات پراکنده‌ای حاکی از ایرانی تبار بودن ابوالجارود وجود دارد که باید با احتیاط تلقی شود:

طوسی در رجال⁸ بدون اشاره به تبار نیاکان، او را «مولا» خوانده است. سعد اشعری⁹ از وی به عنوان «اعجمی» یاد کرده و بعید نیست که گفتار او ناشی از خلط با شاعری به نام زیاد اعجم (درگذشت حدود ۱۰۰ق)¹⁰بوده باشد؛ برخی نیز، رئیس فرقه جارودیه را «خراسانی» دانسته‌اند.¹¹

باتوجه به اینکه ابوالجارود از ابوالطفیل عامر بن واثله (درگذشت حداکثر ۱۱۰ق/۷۲۸م) روایت کرده، دیرترین تاریخی که برای تولد او می‌توان ذکر کرد، سال‌های پایانی قرن نخست هجری است، اما روایتی که در آن، او خطاب به امام باقر(ع) خود را «کبیر السّن» خوانده است، با این تخمین سازگاری ندارد.¹²به هر روی، در اینکه ابوالجارود، محضر امام سجاد(ع)را درک کرده باشد، تردید وجود دارد؛ به‌ویژه با توجه به اینکه وی در روایت از امام سجاد(ع) با واسطه فرزند ایشان، عبدالله روایت می‌کند¹³ و در یک مورد روایت مستقیم وی از امام سجاد(ع)، ¹⁴ امکان افتادگی وجود دارد.¹⁵

از اصحاب امام باقر(ع)

ابوالجارود از اصحاب امام باقر(ع) بود و از روایات بسیاری که از آن حضرت نقل کرده، می‌توان به ارتباط نزدیک او با آن امام پی برد.

وی، به سبب اندیشه‌های خاص و عدم پای‌بندی به تقیه که شیعیان در آن دوره به آن ملزم بودند از سوی امام طرد شد و گفته‌اند که امام(ع) به او «سُرحُوب» (شیطان کور ساکن دریا) لقب داده بود.¹⁶ولی آیت‎الله خویی به شدت منکر این تسمیه است.¹⁷بنابر پاره‌ای روایات مندرج در معرفه الرجالکشی،¹⁸ابوالجارود در دورۀ امامتامام صادق(ع)    نیز به جهت حفظ عقایدش مورد طعن و نکوهش آن امام قرار گرفت.

گرایش به زید بن علی

نگرش ابوالجارود به مسأله امامت و عدم پای‌بندی به تقیه او را از امام باقر(ع) و امام صادق(ع) دور ساخت و موجب شد تا به سمت زید بن علی بگراید. ابوالجارود خطبه زید بن علی به هنگام خروج¹⁹ و نیز روایات و پرسش‌های فقهی و تفسیری از وی روایت کرده است.²⁰او از یحیی بن زیدنیز استماع حدیث کرده است.²¹

ابوالجارود در پی قیام زید بن علی (۱۲۲ق/۷۴۰م) همراه او شد،²² ولی برخی روایات موجود درباره فعالیت‌های او در جریان قیام زید چندان قابل اعتماد نیست، از آن‌جمله این روایت که او همراه با فضیل بن زبیر رسّان، در جلب حمایت ابوحنیفه از قیام زید، کوشش کرد.

درگذشت

برخی او را یکی از مقتولان قیام زید در سال ۱۲۲ق دانسته‌اند؛ اما شواهدی بر خلاف آن وجود دارد و نشان می‎دهد او تا نیمه دوم قرن دوم زنده بوده است. از جمله شواهد آن است که در میان راویانِ ابوالجارود، نامِ حسن بن محبوب (زنده در ۱۴۹ق)²³و عبدالله بن حمّاد انصاری(زنده در ۲۲۹ق)²⁴به چشم می‌خورد. علاوه بر آنان، کسانی چون محمد بن سنان،²⁵محمدبن بکر ارحبی،²⁶ابومِخنف²⁷ و نصر بن مزاحم²⁸ از او استماع نموده‌اند.ابن حجر  نیز، مرگِ ابوالجارود را بین ۱۵۰تا ۱۶۰ق دانسته است.²⁹

دیدگاه علمای رجال درباره ابی‌الجارود

دیدگاه اهل سنت

ابوالجارود در کتب رجالی اهل سنت سخت مطعون است، تا بدانجا که روایت حدیث از وی را روا ندانسته‌اند.³⁰

دیدگاه امامیه

• عبارات کتب رجال امامیه نیز غالباً با نقل اقوال ائمه(ع)در لعن و ذم او همراه است.³¹
• ابن غضائری³²ضمن اینکه معتقد است «حدیث ابوالجارود در احادیث امامیه بیشتر از احادیث زیدیه از او است»³³اما در عین حال متذکر شده که امامیه احادیث او را مکروه دانسته و بیشتر به روایت‎هایی که از قول محمدبن بکر ارحبی از او نقل شده باشد، اعتماد داشته‌اند تا روایات محمد بن سنان؛³⁴بدین ترتیب از شدت کراهت کاسته شده است.
• از سوی دیگر برخی از علمای شیعه همچون شیخ مفید نقل روایت از او را جایز دانسته و او را در زُمرۀ رجالی برشمرده که احادیث فقهی از آنان روایت می‌شود.³⁵همچنانکه ابن قولویه با نقل روایت از او در کامل الزیارات³⁶جواز علمی نقل روایات از ابوالجارود را صادر کرده است.³⁷

از این‌رو عجیب نیست که روایات وی، در سطح گسترده‌ای در کتب معتبر امامیه نظیر اصول کافیکلینی، تفسیر فرات کوفی و تفسیر علی بن ابراهیم قمی نقل شده است.³⁸همچنین روایات فقهی فراوانی از او غالباً به روایت محمد بن بکر ارحبی در امالی احمد بن عیسی³⁹و نیز دیگر منابع زیدی⁴⁰یافت می‌شود.

تالیفات

در مآخذ، دو اثر به وی نسبت داده شده است، یکی اصل و دیگری التفسیر که وی مدعی بود، مضامین آنها را از امام باقر(ع)شنیده بوده است.

1.     اصل منسوب به ابوالجارود را کثیر بن عیاش روایت کرده است که گفته‌اند در ماجرای خروج ابوالسرایا در ۲۰۰ق شرکت داشت.⁴¹

2.     از تفسیر وی که بیشتر به تفسیر امام باقر(ع) شهرت داشته است،⁴²بخش‌هایی در کتاب تفسیر منسوب به علی بن ابراهیم قمی نقل شده است.⁴³همچنین این تفسیر مورد استفادۀ کسانی چون فرات کوفی⁴⁴و عیاشی⁴⁵قرار گرفته است،⁴⁶در حالی که اهل سنت با این تفسیر سخت مخالفت می‌ورزیده‌اند.⁴⁷و دارقطنی محدث شهیری مانند ابن شاهین را به سبب استفاده از تفسیر ابوالجارود در تفسیر خود، سخت مورد نکوهش قرار داده است.⁴⁸

اعتقادات

• به عقیدۀ ابوالجارود پس از حسنین(ع)نص  قطع گردیده است، اما امامت از فرزندان فاطمه(س) خارج نشدنی است. او می‌پنداشت هر که از فرزندان فاطمه(ع) مردم را به سوی خود بخواند، امام«مفترض الطاعه» است و بر مردم است که او را امام بدانند.⁴⁹از این‌رو، وی از ابوبکرو عمر برائت جست و آنان را غاصبان خلافت خواند.⁵⁰به عقیدۀ ابوالجارود که در این قسمت، با عقیدۀ دیگر زیدیان مشترک است، تشخیص دقیق امام افضل، به سبب کثرت فرزندان فاطمه(ع) دشوار است و از این‌رو، شرط امامت، «خروج» است.
• وی همچنین، معتقد بود که امام به هنگام بروز حوادث، آنچه را باید انجام دهد، به وی الهام می‌شود.⁵¹دور از انتظار نیست که عقاید منسوب به فرقه جارودیه، با عقاید ابوالجارود، به عنوان بنیان‌گذار آن، در منابع فرقه شناختی تفکیک‌پذیر باشد.

پانویس

1.     یحیی بن معین، التاریخ، ج ۳، ص ۳۶۶و ص ۴۴۵؛ بخاری، التاریخ الکبیر، ج ۲(۱)، ص ۳۷۱؛ طوسی، رجال، ص ۱۲۲و ص ۱۹۷

2.       رجوع کنید به: خوارزمی، مفاتیح العلوم، ص ۲۹؛ شهرستانی، الملل و النحل، ج۱، ص ۱۴۰

3.       رجوع کنید به: ابوالفرج، مقاتل الطالبیین، ص ۱۴۵؛ ذهبی، سیر اعلام النبلاء، ج۶، ص ۱۳۲-۱۳۳

4.      ابن ندیم، ۲۲۶

5.       مسعودی، مروج الذهب، ج۳، ص ۲۰۸

6.       رجوع کنید به: بخاری، التاریخ الکبیر، ج ۲(۱)، ص ۳۷۱؛ مسلم بن حجاج نیشابوری، الکنی والاسماء، ص ۹۶؛ ابن حبان، المجروحین، ج۱، ص ۳۰۶

7.       رجوع کنید به: ابن غضائری، تیسیر المطالب من امالی الامام ابی‌طالب، ص ۱۰؛ نجاشی، رجال، ص ۱۷۰؛ طوسی، رجال، ص ۱۲۲، ۱۹۷

8.      طوسی، رجال، ص ۱۲۲، ۱۹۷

9.       اشعری، المقالات والفرق، ص ۱۸

10.                        رجوع کنید به: ابن شاکر، فوات الوفیات، ج۲، ص ۲۹-۳۰

11.                        رجوع کنید به: حمیری، شمس العلوم و دواء کلام العرب من الکلوم، ج۱، ص ۳۰۸

12.                         رجوع کنید به: راوندی، الدعوات، ص ۱۳۵

13.                          رجوع کنید به: احمد بن عیسی، امالی (رأب الصدع)، ج ۱، ص ۶۴۹، و ج۲، ص ۷۱۱

14.                          کلینی، الکافی، ج۱، ص ۲۲۱

15.                          رجوع کنید به: خوئی، معجم رجال الحدیث، ج۷، ص ۱۶۳

16.                          رجوع کنید به: نوبختی، فرق الشیعه، ص ۴۸-۴۹؛ کشی، معرفه الرجال، ص ۲۲۹

17.                          زیدیه تاریخ و عقاید، ص۴۸.

18.                         کشی، معرفه الرجال، ص ۲۳۰-۲۳۱

19.                        ابوطالب، تیسیر، ۱۹۵-۱۹۶؛ سیاغی، الروض النضیر، ج۱، ص ۱۲۹

20.                        رجوع کنید به: فرات، تفسیر، ص ۱۲۷-۱۲۸؛ المرشدبالله، الامالی، ج۲، ص ۴۲، ص ۷۵؛ قاسم بن محمد، الاعتصام بحبل الله المتین، ج۳، ص ۲۲۱؛ احمدبن عیسی، امالی (رأب الصدع)، ج۲، ص ۹۰۱

21.                          رجوع کنید به: ابوطالب، تیسیر، ص ۳۱۲؛ مادلونگ، ص ۴۴؛ قس: احمد بن عیسی، امالی (رأب الصدع)، ج۱، ص ۱۹۷

22.                        نجاشی، رجال، ص ۱۷۰

23.                          رجوع کنید به: کشی، اختیار طوسی، ص۵۸۴؛ ابن بابویه، فقیه من لایحضره الفقیه، ج۴، ص۱۳۲

24.                        رجوع کنید به: ابن ابی زینب، الغیبه، ص۱۰۱

25.                          کلینی، الکافی، ج۱، ص۳۰۴و ج۸، ص۲۶۳، جاهای مختلف

26.                        ابوعبدالله علوی، الاذان بحی علی خیرالعمل، ص۱۶، ۱۷، ۸۷، جاهای مختلف

27.                        طبری، تاریخ، ج۲، ص۶۷۶

28.                        خطیب، تاریخ بغداد، ج۱۳، ص۲۸۲؛ ابو عبدالله علوی، الاذان بحی علی خیرالعمل، ص۷۵؛ احمد بن عیسی، امالی (رأب الصدع)، ج۱، ص۱۹۷

29.                          ابن حجر، تهذیب التهذیب، ج۳، ص۳۸۷، به نقل از بخاری.

30.                         رجوع کنید به:یحیی بن معین، التاریخ، ج۳، ص ۴۵۶؛ احمدبن حنبل، الملل و معرفه الرجال، ج۳، ص ۳۸۲؛ ابن عدی، الکامل فی الضعفاء، ج۳، ص ۱۰۴۶-۱۰۴۸

31.                          کشی، معرفه الرجال، ص ۲۲۹-۲۳۰؛ علامۀ حلی، رجال، ص۲۲۳

32.                        غضائری، تیسیر المطالب من امالی الامام ابی‌طالب، ص ۱۰-۱۱

33.                          فرمانیان / موسوی نژاد،زیدیه تاریخ و عقاید، ص۴۹.

34.                          خویی،معجم رجال الحدیث، ج۷، ص ۳۲۱ ۳۲۶.

35.                        مفید، الرساله العددیه، ص ۱۲۹

36.                          ابن قولویه، کامل الزیارات، ص ۴۷

37.                        فرمانیان / موسوی نژاد، ص۴۹.

38.                        رجوع کنید به:خوئی، معجم رجال الحدیث، ج۲۱، ص ۳۴۹-۳۵۱

39.                        رجوع کنید به: احمد بن عیسی،امالی، ج۱، ص ۴۹، ۵۵، ص ۱۰۷-۱۰۸، و ج۲، ص ۹۰۱، ۹۳۶، جاهای مختلف

40.                        رجوع کنید به: ابوطالب، تیسیر، ص ۳۲، ۳۴؛ المرشد بالله، یحیی بن حسین، الامالی، ج۱، ص ۱۷، ۱۴۹، جاهای مختلف

41.                        طوسی، فهرست، ص ۷۲-۷۳

42.                        ابن ندیم، ص ۳۶

43.                          رجوع کنید به: آقابزرگ، الذریعه، ج۴، ص ۳۰۲-۳۱۰

44.                        فرات کوفی، تفسیر، ص ۱۰۱، ۱۲۰، ۱۴۷، جاهای مختلف

45.                        عیاشی، تفسیر، ج۱، ص۱۷، ۸۶، ۳۳۳

46.                         ابن طاووس، سعدالسعود، ص ۱۲۱-۱۲۲

47.                         ابن ابی حاتم، الجرح و التعدیل، ج ۱(۲)، ص۵۴۶

48.                        خطیب، تاریخ بغداد، ج۱۱، ص ۲۶۷

49.                         ناشیء اکبر، مسائل الامامه، ص ۴۲

50.        حمیری، شمس العلوم و دواء کلام العرب من الکلوم، ج۱، ص ۳۰۸

51.                         ناشیء اکبر، مسائل الامامه، ص ۴۳

منابع

• آقابزرگ، الذریعه.
• ابن ابی حاتم، عبدالرحمن بن محمد، الجرح و التعدیل، حیدرآباد دکن، ۱۳۷۱ق/۱۹۵۲م.
• ابن ابی زینب، محمدبن ابراهیم، الغیبه، بیروت، ۱۴۰۳ق/۱۹۸۳م.
• ابن بابویه، محمدبن علی، فقیه من لایحضره الفقیه، به کوشش حسن موسوی خرسان، بیروت، ۱۴۰۱ق/۱۹۸۱م.
• ابن حبان، محمد، المجروحین، به کوشش محمود ابراهیم زاید، بیروت، ۱۳۹۶ق.
• ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی، تهذیب التهذیب، حیدرآباد دکن، ۱۳۲۵ق.
• ابن شاکر کتبی، محمد، فوات الوفیات، به کوشش احسان عباس، بیروت، ۱۹۷۳م.
• ابن طاووس، علی بن موسی، سعدالسعود، نجف، ۱۳۶۹ق/۱۹۵۰م.
• ابن عدی، عبدالله، الکامل فی الضعفاء، بیروت، ۱۴۰۵ق/۱۹۸۵م.
• ابن غضائری، احمدبن حسین، الافاده، نسخه خطی کتابخانه واتیکان، شم ۱۱۵۹.

منبع: سایت ویکی شیعه به آدرس                  https://fa.wikishia.net/view