کد خبر:٤١٠٠٦٤بازدید:2073تاریخ درج:يکشنبه ٢٦ آبان ١٣٩٨

 اربعون حدیثا عن اربعین شیخا

منابع حدیثی

الاربعون حديثا عن اربعين شيخا من اربعين صحابيا فى فضائل الامام امير المؤمنين على بن ابى طالب( ع)

معرفى اجمالى‏:

الاربعون حديثا، اثر شيخ منتجب الدين على بن عبيدالله بن بابويه رازى، از علماى قرن ششم است كه چهل حديث در فضيلت اميرالمومنين و 14 داستان در فضيلت ايشان نقل كرده است.

ساختار:

در مقدمه كتاب به معرفى مولف، كتاب حاضر و جريان چهل حديث پرداخته و از نسخ كتاب و تحقيق در آن سخن گفته است. در ابتدا چهل حديث با اسناد كامل نقل كرده و در ادامه 14 داستان در فضيلت اميرالمومنين نقل شده است.

گزارش محتوا:

تعداد مولفاتى كه براى نايل شدن به ثواب‏هاى وعده داده شده، رسول خدا به جمع‏آورى چهل حديث پرداخته‏اند، بسيار است.

اما در اين ميان برخى طرحى نو در انداخته و شيوه‏اى جديد در چهل حديث‏نويسى ايجاد كرده‏اند. مولف گرانقدر در اين كتاب چهل حديث را از چهل نفر از صحابه رسول خدا گرد آورده است كه همگى درباره فضايل اميرالمومنين است.

اولين حديث اين مجموعه از ابوبكر، دومين از عمر، سومين از عثمان، چهارمين از اميرالمومنين، پنجمين از سعد وقاص و ام‏السلمه و پس از آن از عبدالرحمن بن عوف، عبدالله بن سعد، ابن عباس، امام حسن و امام حسين، فاطمه زهرا، سلمان فارسى و ساير صحابه نقل كرده است.

وى پس از پايان چهل حديث، چهارده حكايت تاريخى در فضيلت اميرالمومنين را نيز ذكر كرده است.

شيوه نگارش‏:

تمامى روايات مجموعه با اسناد متصل ذكر شده‏اند و در بسيارى از روايات افزون بر متن حديث كيفيت نقل حديث نيز ذكر شده است كه آن را به صورت قصه‏اى تاريخى در آورده و بر جذابيت كتاب افزوده است.

مولف گرانقدر دو بخش روايات و حكايات را از يكديگر جدا كرده است. ابتدا به ايراد چهل حديث كه هدف اصلى كتاب است، مى‏پردازد و در پايان چهارده حكايت در فضيلت مولا بيان مى‏كند. او حتى در نقل حكايات سند كامل و متصل خويش را به گوينده حكايت نقل مى‏كند.

اين شيوه حديث نگارى به خوبى بيانگر كثرت اطلاع و گستردگى دانش نويسنده است كه در يك موضوع چهل حديث را از چهل صحابى رسول اكرم( ص) با اسناد متصل بيان مى‏كند. اولين حديث اين مجموعه در فضيلت على، فاطمه، حسن و حسين عليهم‏السلام است كه پيامبر( ص) جنگ با آنها را جنگ با خود و صلح و سازش با آنها را صلح و سازش با خود مى‏داند و دوستان آنها را طيب المولد و دشمنان آنان را ناپاك مى‏خواند.

آخرين روايت از ابى ثابت مولى ابوذر از ام السلمه نقل شده است كه از جدا نشدن على و قرآن خبر مى‏دهد.

بسيارى از حكايات نقل شده، معجزات و كرامات مولا على( ع) است و اغلب اين كرامات پس از شهادت ايشان واقع شده است.

منابع‏:

1- متن و مقدمه كتاب.

2- كتاب فرهنگ كتب حديثى شيعه اثر سيد محمود مدنى بجستانى.

شيخ منتجب الدين‏

ولادت‏:

منتجب الدين، على بن عبيد الله بن حسن بن بابويه قمى در سال 504 هجرى در خاندانى كه به تشيع و علم شهره آفاق بودند در شهر علم و تشيع و ولايت، قم ديده به جهان گشود.

نسب‏:

شيخ منتجب الدين از اولاد برادر شيخ صدوق و معروف به شيخ حسكا است. شيخ صدوق و برادرش به دعاى امام عصر عجل الله تعالى فرجه الشريف متولد شدند.

زمانى كه ابن بابويه، پدر شيخ صدوق، به عراق سفر نمود با حسين بن روح، نايب خاص امام زمان عجل الله تعالى فرجه الشريف ملاقات نمود و پس از آن نامه‏ها و مكاتباتى بين آنان انجام مى‏شد.

او در يكى از اين نامه‏ها از حسين بن روح خواست نامه او را به امام عصر عجل الله تعالى فرجه الشريف برساند كه در آن نامه از حضرت تقاضاى دعايى براى فرزند كرده بود.

در پاسخ نامه او آمد كه:« ما از خداوند درخواست كرديم كه فرزندى به تو عنايت فرمايد و به زودى دو پسر نيكوكار و خيّر به تو داده خواهد شد.» و بدين سان شيخ صدوق و برادرش، جد منتجب الدين، با دعاى امام زمان عجل الله تعالى فرجه الشريف ديده به جهان گشودند.

شخصيت‏:

شيخ منتجب الدين بيشتر عمر خويش را در« رى» گذراند و خيلى كم به مسافرت مى‏رفت؛ با اين حال به اعتراف معاصرينش، در آن عصر كمتر كسى از نظر جمع آورى و حفظ احاديث و كثرت اساتيد به مقام شيخ منتجب الدين مى‏رسد.

او عالمى بزرگوار و شيعه‏اى مخلص براى اهل بيت پيامبر صلى الله عليهم اجمعين بود.

اساتيد:

شيخ منتجب الدين از جمله بزرگانى است كه در طول عمر خويش اساتيد فراوانى ديده و از آنان روايت نقل كرده است. تعداد اساتيد و مشايخ او به 55 نفر مى‏رسد كه از جمله آنهاست:

1- محمد بن ناصر بن محمد بغدادى 2- هبة الله بن محمد بن عبد الواحد شيبانى 3- محمد بن حسن بن على ماوردى 4- عبد الله بن احمد بن محمد بزاز 5- محمد بن هيثم 6- قيس بن محمد مؤذن و...

تأليفات‏

1-الفهرست‏، معروف‏ترين كتاب شيخ منتجب الدين است كه علامه مجلسى نيز تمام آن را در جلد 105 بحار الانوار نقل كرده است.

اين كتاب با وجود حجم كم، بسيار مفيد است، به طورى كه يك مرجع كاملا معتبر براى شناسايى وثاقت و اعتبار علماى گذشته و كتب آنان به شمار مى‏آيد.

گرچه كتاب، شامل دوران شيخ طوسى م 460 هجرى، تا عصر مؤلف، حدود 600 هجرى است؛ اما اعتبار و وثاقت اين كتاب است كه به آن بها داده.

2- كتاب‏تاريخ رى‏كه كتابى بزرگ بوده و شرح حال علماى آن ديار را نيز داشته است. اين كتاب تا حدود قرن نهم هجرى موجود بوده و در كتب ديگر از آن نقل شده؛ اما متأسفانه اصل كتاب به دست ما نرسيده است.

3- كتاب‏الأربعين عن الأربعين من الأربعين في فضائل أمير المؤمنين( ع)، اين كتاب شامل 40 حديث است از 40 شيخ روايت از 40 تن از صحابه در فضائل امير مؤمنان على بن ابى طالب عليه السلام.

شيخ در پايان اين كتاب گفته: اگر اجل مهلت دهد 40 حديث ديگر نيز به اين كتاب اضافه خواهم نمود.

پس از اتمام كتاب نيز 14 حكايت مستند در همين موضوع نقل كرده است.

وفات‏:

بجز سيد محسن امين در اعيان الشيعه و شيخ عباس قمى در تتمة المنتهى كه تاريخ وفات شيخ منتجب الدين را 585 ذكر كرده‏اند؛ در ديگر كتب تاريخ دقيق وفات او ذكر نشده و تنها وفات شيخ را بعد از 585 دانسته‏اند، چنان كه رافعى شافعى، كه از شاگردان منتجب الدين است، در كتاب التدوين اين قول را نقل كرده است.

اما با توجه به تحقيق بسيار جامع و زيبايى كه مرحوم محدث ارموى در تعليقات چاپ حاضر كتاب« الفهرست»صفحه 402- 394انجام داده، سال وفات شيخ منتجب الدين بعد از600هجرى است و اين عالم بزرگوار حدوديكصد سال‏زندگى كرده است.