_331622.png) |
کد خبر:٤٠١٥٧٨بازدید:1380تاریخ درج:سه شنبه ٢٦ تير ١٣٩٧ حسن بن محبوبمحدثان شیعه
|
|
حسن بن محبوب( ۱۲۹ یا ۱۴۹ق-۲۲۴ق)، از اصحاب امام كاظم(ع)، امام رضا(ع)و امام جواد(ع). وی یکی از اركان چهارگانه شيعه در فقه و حديث و از اصحاب اجماع است، که رجاليان و محدّثان بر وثاقتش اتفاق‌نظر دارند.نام وی در اسناد روایات بسیاری از کتب اربعه شیعه ديده می‌شود. او از بیشتر اصحاب اجماع روایت کرده است و بسیاری همچون احمد بن محمد برقی، عبدالعظیم حسنی و سهل بن زیاد آدمی از وی روایت کرده‌اند. موضوعات روایات او بیشتر فقهی است. المشیخه معروف‌ترین اثر ابن محبوب است که از کهن‌ترين آثار در فقه و رجال در نزد شيعه محسوب می‌شود. نسب خاندان وی چندین نسل مقیم کوفه و دارای پیوند وَلاء(وابستگی حمایتی) با قبیله بجیله کوفه بودند و به همین سبب او را کوفی بجلی یا مولای بجیله نیز خوانده‌اند.جدّ سوم حسن، وَهْب، که اهل سِندو برده رسمی جریر بن عبدالله بجلی بود، از امام علی(ع)درخواست کرد وی را از جریر بخرد. جریر که می‌دید با فروش وَهْب او را کاملا از دست می‌دهد، آزادش کرد تا بدین ترتیب میان خود و قبیله‌اش بجیله با وهب و دودمانش، وابستگی(ولای عتق) برقرار شود. وهب نیز از آن پس به خدمت امیرمؤمنان درآمد. کنیه و لقب کنیه حسن بن محبوب، ابوعلی و لقبش سرّاد یا زرّادبه معنای زره سازاست که یادگار پیشه جدّ اعلایش، وهب، بوده است. تولد تولد او ـ بنابر اینکه به هنگام وفات، ۷۵ یا ۹۵ ساله بوده باشد ـ سال ۱۲۹یا ۱۴۹ بوده است. به نظر می‌رسد با توجه به روایات او از کسانی همچون ابو حمزه ثمالی، در نوجوانی به فراگیری حدیث پرداخته است. شاید تشویق پدرش، محبوب، نیز در تعلّم حدیث مؤثر بوده، چنان که کشّی از راویان شیعه شنیده است که محبوب بابت هر حدیثی که پسرش از علی بن رئاب می‌نوشت، یک درهم به او جایزه می‌داد. سال‌ها بعد، او و سه راوی بزرگ دیگر ارکان چهارگانه شیعه در فقه و حدیث بودند فرزندان دو پسر او به نام‌های محمدو هارون هر دو از اصحاب امام جواد (ع)بودند از نوه او جعفر بن محمد نیز در میان راویان حدیث یاد شده است. وثاقت همه رجالیان و محدّثان متقدم و متأخر در وثاقتش متفق‌اند،نام او در طبقه اصحاب امام کاظم، اصحاب امام رضا و اصحاب امام جواد علیهم السلامآمده است. نام او در شمار اصحاب اجماع نیز آمده است.کشّی وی را یکی از شش فقیه از اصحاب امام کاظم و امام رضا علیهماالسلام می‌شمارد که به گفته او، طایفه شیعه بر صحت روایات و علم و فقاهتشان و دو گروه شش نفری دیگر اجماع دارند.البته برخی به جای حسن بن محبوب، حسن بن علی بن فضال و فَضالةبن ایوب اَزْدی یا عثمان بن عیسی رواسی را در این دسته جای داده‌اند. به نوشته مامقانی و برخی از فقها، از جمله شهید ثانی و محقق سبزواری، بر آن بوده‌اند که وی همانند محمد بن ابی عمیرجز از راویان ثقه، ارسال حدیث و حذف واسطه نمی‌کند، و این بالاترین درجه اعتماد به راوی است. نام او در طریق قریب به سه هزار حدیث از کتب اربعه شیعه دیده می‌شود. این روایات، به ترتیب فراوانی، درباره عقائد، اخلاق، احکام عبادات، احکام معاملات و... دیگرند.طبق بررسی آیت الله خویی،او علاوه بر چند حدیث که بی‌واسطه از امام کاظم و امام رضاعلیهماالسلام روایت کرده، از ۱۸۸ راوی حدیث شنیده است که شصت تن از آنان از اصحاب امام صادق علیه‌السلام بوده‌اند.بیشترین روایات او، از علی بن رئاب، ابوایوب ابراهیم بن زیاد خزّازو عبدالله بن سنان )هر سه از اصحاب امام صادق علیه‌السلام) و هشام بن سالم و علاء بن رزین)از اصحاب امام صادق و امام کاظم علیهماالسلام) بوده است. وی همچنین از هشت تن از اصحاب اجماع روایت کرده است. تعداد کسانی که از حسن بن محبوب روایت کرده‌اند فراوان استبیشترین احادیث او را، به ترتیب، اشخاص ذیل روایت کرده‌اند:
در میان روایات او، توجه فراوان به فقه و نقل روایاتِ راجع به امامت، به ویژه امامت امام رضا علیه‌السلام جالب توجه است. همچنین توجه به معیارهای نقد حدیث و مستندات روایی احکام و پیش گامی او در پرداختن به رجال حدیث با تألیف المشیخة، در خور دقت است. عمده روایات او ــ که در موضوعات فقهی (به ویژه مباحث حدود، دیات و قصاص، نکاح و طلاق، نمازو حج )و رفع تعارض میان مستندات حدیثی احکام است ــ از احاطه او به دانش و مسائل فقه حکایت دارد. محقق حلیکه در فقه استدلالی و فقه مقارن، از میان اقوال فقهای امامیه به سخن چند تن بسنده کرده، نام پنج فقیه و پیشتر از همه نام حسن بن محبوب را برده و آنان را ستوده است. آثار حسن بن محبوب را از مؤلفان بزرگ مصنفات روایی شمرده‌اندشیخ طوسی در فهرست،وی را دارای کتابهای بسیار دانسته و از این کتابهای او نام برده است: المشیخة، الحدود، الدیات، الفرائض، النکاح، الطلاق، النوادر، العتق، و المراح، ابن ندیم،نیز برخی از این آثار را نام برده و التفسیر را نیز بدان‌ها افزوده است. ابن شهر آشوب علاوه براینها، از معرفة رواة الأخبارنیز یاد کرده است. معروف‌ترین کتاب ابن محبوب، المشیخةاست که در زمان حضور امامان در اصول شیعه، مشهورتر از کتاب مُزنی و امثال آن دانسته شده است. این کتاب، که شرح مشایخ حدیثی و روایات آنان بوده است، از قدیمی‌ترین آثار در علم فقه و رجال در میان شیعه محسوب می‌شود. المشیخة را داود بن کوره قمی، از مشایخ حدیثی کلینی، طبق موضوعات فقهی تبویب کرده و احمد بن حسین بن عبدالملک، از راویان معتمد، آن را براساس نام راویان، تنظیم نموده است همچنین شهید ثانی منتخبی از آن را در قالب حدود هزار حدیث فراهم آورده که گویای گستردگی و اهمیت کتاب است. اما با این حال هیچ یک از کتابهای حسن بن محبوب در دست نیستند. با توجه به طریق شیخ طوسی به کتاب المشیخة و نیز نقل او از آن در کتابهای حدیثی خویش احتمالاً کتاب مذکور تا قرن پنجم موجود بوده و از طریق او به قطب راوندی رسیده است. ابن ادریس حلی در کتاب السرائر، بخش مستطرفات گزیده‌ای از المشیخة را آورده است. منتخب شهید ثانی از آن شاهدی بر وجود این کتاب تا قرن دهم است .حسن بن محبوب، علاوه بر تألیف، نقش عمده‌ای در انتقال آثار حدیثی گذشتگان خویش نیز داشته است، چنان که شیخ طوسی در فهرست و نجاشی نام او را در طریق روایت بیش از چهل اصل و کتاب ذکر کرده‌اند. بیشتر موارد مذکور برگرفته از فهرست ابن بطه قمی است و او نیز غالباٌ به واسطه احمد بن محمد بن عیسی اشعری از ابن محبوب روایت کرده است. درگذشت حسن بن محبوب در اواخر سال ۲۲۴ق، در ۷۵ سالگی، و به احتمال بیشتر در ۹۵ سالگی درگذشت؛ زیرا گرچه کشّی عمر او را به هنگام وفات ۷۵ سال دانسته است، اما به دلیل روایات وی از درگذشتگانِ پیش از سال ۱۴۹ق، احتمال بسیار دارد که تصحیفی رخ داده و عبارتِ صحیح، ۹۵ باشد. منابع
|
|
| نام : | |
| ایمیل : | |
| *نظرات : | |
| | |
| متن تصویر: | |
