![]() |
کد خبر:٣٩٧٧٢٣بازدید:2150تاریخ درج:سه شنبه ١٧ بهمن ١٣٩٦ مجری طرح نیازسنجی پژوهشی علوم و معارف حدیثگفتوگو با حجت الاسلام فرهمندیان
|
به نام خدا گفت و گو با مجری طرح نیازسنجی پژوهشی علوم و معارف حدیث حجت الاسلام علی فرهمندیان 1.به نظر حضرت عالی نیازسنجی پژوهشی، به ویژه در حوزههای علمیه چه ضرورتی دارد؟ نیازسنجی پژوهشی در حوزه های علمیه و مراکز آموزشی پژوهشی اسلامی اهمیت ویژه ای دارد؛ زیرا حوزه های علمیه اگر بخواهند متناظر با رسالت جهانی دین اسلام، نقش رهبری و پاسخگویی به نیازهای مردم در ابعاد گوناگون بهدرستی ایفا کنند، چارهای جز این ندارند که راهبرد اساسی تحوّل نیازمحور را برگزینند. از سوی دیگر امروزه نیازسنجی پژوهشی یکی از ضرورتهای اساسی نظام علمی کشور است؛ زیرا با کمک آن میتوان مشکلات و کاستیهای بسیاری را از سر راه تولید، توسعه و ترویج دانش برداشته، از تکرار کارهای موازی جلوگیری و وضعیت موجود دانش را به وضعیت مطلوب تبدیل کرد. ازاین رو بایسته است حوزه های علمیه برای برنامه ریزی، هدف گذاری و تعیین اولویت های علوم حوزوی، چشم انداز آینده را ترسیم کنند. پیش نیاز چشم انداز، شناسایی وضعیت موجود و نیازسنجی و اولویتبندی پژوهشی علوم مرتبط با این مرکز بزرگ علمی اسلامی است. الحمدالله مرکز مدیریت حوزه های علمیه با عنایت به اهمیت و جایگاه این نیاز، قدم برداشته و اجرای طرح نیازسنجی پژوهشی دانش های حوزوی را پس از وضعیت سنجی کنونی آن یا همان ممیّزی علوم، در اولویت قرار داده است. 2.موانع نیازسنجی پژوهشی در حوزههای علمیه و به ویژه علوم و معارف حدیث کداماند؟ هر پژوهشی با محدودیت ها و موانعی روبه رو می شود که معرّفی آن میتواند به ارتقای طرح پژوهشی در دفعات آینده، کمک کند. مهمترین محدودیت ها و موانع پژوهشی طرح حاضرعبارت بود از: - تازگی روش نیازسنجی پژوهشی و تکامل یافته نبودن ابزارهای آن - کمبود نیروی پژوهشگر متخصّص در امر نیازسنجی پژوهشی - کمبود صاحبنظران و کارشناسان و همکاری نکردن برخی از مراکز مرتبط - کمبود بودجه و اعتبارات لازم - باورنداشتن نیازسنجی پژوهشی از سوی برخی از کارشناسان و مدیران مراکز 3.برای اصلاح نگرشها و روشها و رفع موانع و محدودیتها در راه نیازسنجی پژوهشی چه راهکارهایی را پیشنهاد میکنید؟ برای اینکه موانع و محدودیتهای نیازسنجی پژوهشی رفع گردد، لازم است مسئولان با شراکت همه موسسات مرتبط با هر دانش، نقشه راه و چشمانداز آن دانش را تدوین و عرضه کنند. اگر همه مراکز مرتبط در اجرای چشمانداز متعهد گردند، و نقشه راه نوشته شود موانع و محدودیتها همه امور پژوهشی و از جمله در اجرای طرح نیاز سنجی کاسته خواهد شد. تربیت پژوهشگران و مجریان متخصص در طرح نیازسنجی، تخصیص بودجه و اعتبارات لازم از نیازهای رفع محدودیتها است. توجیه و باوراندن کارشناسان و مدیران مراکز بر اینکه نیازسنجی پژوهشی امری تزیینی و تشریفاتی نیست؛ بلکه امری راهبردی، بنیادین و کارا است، میتواند راه دیگری برای اصلاح نگرشها باشد. برگزاری نشستها، جلسات متعدد با مشارکان و توجیه آنان میتواند فرهنگ مشارکت در طرح نیازسنجی را به وجود آورد. 4.اجرای طرح نیازسنجی پژوهشی در عرصه علوم و معارف حدیث دارای چه ضرورتی است؟ علوم و معارف حدیث، حوزهای از دانشهای اسلامی است که به عنوان «مادر علوم اسلامی» شناخته میشود. احادیث نورانی معصومان علیهم السلام افزون بر اینکه گستردهترین منبع دینشناسی است؛ از جهت اعتبار نیز پس از قرآن کریم، مهمترین منبع دین محسوب میشود. جایگاه بلند حدیث، از سویی توجّه دانشپژوهان اسلامی را به خود معطوف کرده و از سوی دیگر، زمینه طمعورزی مغرضان و رفتار نسنجیده ناآشنایان شده است. تلاشهای فردی گذشتگان و کُنونیان و فعّال شدن گروهها و مراکز متعدّد حدیثی، مجموعهای گسترده از دانشها و روشها را در پیشروی ما نهاده است. بااینهمه، هنوز دانش حدیث در جایگاه شایسته خود قرار نگرفته و در پژوهشهای پژوهشگران و آموزشهای مدرّسان، آنسان که باید، به کار گرفته نمیشود. شواهد پرشمار، نشان میدهد که هنوز بسیاری از زوایای الهامبخش احادیث معصومان علیهم السلام پردهبرداری نشده و در میدان فرهنگسازی، آنچنانکه شایسته است از دریاهای نورانی احادیث، گوهرهای ناب زندگیساز، استخراج نشده است. یکی از مهمترین دلیلهای چنین فاصلهای، نبودن ارتباط مناسب، میان جهتگیریها و عناوین پژوهشی مراکز و مجموعههای حدیثی با ضرورتهای موفّقیت و کارآیی در امر خجسته پژوهش است. ازاین رو نیازسنجی پژوهشی در دانش حدیث، ضرورتی است گران در راستای احیای کارآمدی این حوزه از دانش و اثرگذاری آن بر تمدّنسازی اسلامی. با پیمودن مسیر نیازسنجی علوم و معارف حدیث، دستمایه منطقی لازم برای ایجاد تغییر در برنامههای موجود و زمینه سازی برای اثربخشی و کارآیی برنامههای آینده فراهم میآید. بر این اساس پیش از هرگونه فعالسازی طرحهای پژوهشی در قلمرو علوم و معارف حدیث و هزینهسازیهای پیرو آن شایسته است نیازهای پژوهشی این دانش شناسایی و اولویت یابی شود. 5.روشها و رویکردهای استفاده شده در نیازسنجی علوم و معارف حدیث ، برای جمعآوری اطلاعات، تجزیه و تحلیل، و اولویتگذاری آنها کدام بوده است؟ طرح نیازسنجی پژوهشی در قلمرو علوم و معارف حدیث با تأکید بر شناسایی مسائل بایسته و علمی و بر اساس سیری منطقی در مراحل زیر سامان یافت: الف) مطالعات مقدّماتی:مطالعات مقدّماتی، نخستین گام در فرایند نیازسنجی علوم و معارف حدیث به شمار میرود. این گام بهمنظور برنامه ریزی و استحکام زیربنای پروژه است. در این بخش فعالیتهای زیر انجام گرفت: تدوین طرحنامه:طرحنامه، نمای کلّی پروژه را از آغاز تا پایان، نشان می دهد. مهمترین موضوعاتی که در طرحنامه به آن اشاره شده عبارت است از:انتخاب رویکرد اولویت یابی پژوهشی: گزینش رویکرد اولویت یابی پژوهشی چارچوب فکری یا طرز نگرش به فرایند نیازسنجی پژوهشی را نشان می دهد. مهمترین رویکردهای نیازسنجی پژوهشی عبارتند از: رویکرد آسیب شناختی، رویکرد موضوعی/رشته ای، رویکرد مبتنی بر منابع یا عرضه محور، رویکرد تقاضامحور، رویکرد علمی، رویکرد ترکیبی.آنچه در نیازسنجی پژوهشی علوم و معارف حدیث رخ داده، رویکرد ترکیبی است. در این رویکرد، از همه مزایای روشهای متعدّد بهره گرفته می شود.شناسایی همراهان (جامعه پژوهش): همراهان طرح نیازسنجی کسانی هستند که در امور اجرایی، کارشناسی، مشورتی و نگارشی پژوهش، می توانند یاریرسان باشند. پیش از اجرای طرح نیازسنجی، فهرستی از این همراهان بالقوه تهیه شد. این فهرست به چهار گروه قابل دسته بندی است. گروه نخست، اشخاص صاحب نفوذ و تأثیر هستند؛ کسانی در حوزه دانش های حدیثی و امور مرتبط با آن، دارای تأثیر بوده و می توانند بخشی از مسیر نیازسنجی را هموار کنند. مدیران سازمانی و استادان شناخته شده، در این دسته، جای می گیرند. گروه دوم، طلّاب سطح سه و چهار حوزه های علمیه هستند که برخی از آنها بهگونهای با حدیث مرتبطاند. گروه سوم، دانشجویان کارشناسی ارشد و دکتری رشته های الهیات و شاخه های مرتبط با آن است.چهارمین گروه، مجموعه های علمی پژوهشی هستند. پنجمین گروه از همراهان بالقوه، مؤسسات فرهنگی و تبلیغی و ارگانهای دولتی و خصوصی هستند.هرچند در مرحله شناسایی همراهان، موارد مذکور مورد توجّه قرار گرفت ولی محدودیتها و موانع پژوهش که پیش تر به آن اشاره شد، اجازه نداد تا پیمایشی جامع در همه یا بخش بزرگی از اعضای گروه، انجام شود؛ اما تحقیق حاضر، توانسته متناسب با توان خویش، در همه گروه های پنجگانه، پیمایش کرده و بخشی از اعضای این گروهها را در کار، مشارکت دهد. تعیین روش نمونه گیری و ابزار جمع آوری اطلاعات: روش نمونه گیری در این طرح، تخمینی و بر اساس گفتوگوی کارشناسان بوده است. ابزار جمعآوری اطلاعات، اسنادی و پیمایشی بوده است.ب) تشکیل کارگروه پژوهشی نیازسنجیدر مرحله بعد، کارگروهی برای جمع آوری داده ها تشکیل شد. مسئولیت تهیه و تنظیم فهرست اولویت های پژوهشی بر عهده این کارگروه بود. ج) جمع آوری منابعدر این مرحله منابع تحقیقی ناظر بر محورهای مطالعاتی جمع آوری شد که شامل منابع کتابخانه ای، مصاحبه ها، نشستهای علمی و نظرسنجی هاست. د) شناسایی نیاز و تجزیهوتحلیل اطلاعاتگام دوم از فرایند نیازسنجی، استخراج نیازهای پژوهشی از منابع است. برای شناسایی نیازهای پژوهشی و تجزیهوتحلیل اطلاعات اقدامات زیر انجام شد: شناسایی نیاز: بعد از مطالعه منابع و انجام مصاحبه ها، اطلاعات بهدستآمده به عنوان «متن (فیش) اصلی» در فرم مخصوص شناسایی نیاز، نوشته شد. فیشهای بهدستآمده بیش از 3000 متن است که بر اساس محورهای مطالعاتی از منابع مختلف استخراج شد. تجزیهوتحلیل اطلاعات: پس از شناسایی نیاز، نوبت به تجزیه وتحلیل اطلاعات می رسد. برای این کار از روش توصیفی و پیمایشی استفاده شده است. در این مرحله، اقدامات ذیل انجام گرفت:تبدیل داده ها به عناوین، پالایش و پردازش، طبقه بندی عناوین، نقد و ارزیابی و اولویت بندی و امتیازدهی برای امتیازدهی عنوانها، از «روش اولویت دهی مبتنی بر معیار» استفاده شده است. ملاکهای تعیین اولویت، عبارت بود از «میزان فایده برای عموم مردم و جامعه»، «میزان فایده برای نظام اسلامی»، «میزان فوریت»، «میزان کثرت ابتلا»، «ابعاد ملّی و بینالمللی موضوع»، «امکان پژوهش» و «میزان تأثیر در رشد و توسعه دانش مربوط». نظارت پایانی و نهاییسازی عناوین: پس از پایان پژوهش، تهیه عنوانها و اولویتها، نظارت دقیق بر همه اجزای آن صورت گرفت. نقدهای حاصل از این نظارت پس از مباحثات علمی، اعمال شد و نتیجه نهایی کار بهدست آمد.
6.روشهای استفاده شده در این طرح، چه میزان اثربخش بوده و شما را به پاسخ سئوال اصلی نزدیک کرده است؟ هرچند روشنیازسنجی در علوم اسلامی نیازمند بازنگری است اما همین روش به کارگرفته شده، می تواند ما را به نیازها و اولویتهای گوناگون، متفاوت، کارآمد، کارگشا و ناظر به واقعیت ها و مشکلات جامعۀ اسلامی راهبری کند.
7.سازوکار پیشنهادی شما برای اجرای بهینه نتایج این پروژهها، شامل عناوین و موضوعات پژوهشی به دست آمده، چیست؟ نتایج این پروژهها در صورتی بهطور کامل اجرایی خواهد شد که چشمانداز و نقشه راه هر دانشی با مشارکت همه ذیالنفعان ترسیم شود و همگان متعهد بر انجام آن باشند؛ نتایج نیازسنجی نیز در طی اجرای چشمانداز اجرا خواهد شد. اما در حال حاضر با توجه به اینکه مراکز بزرگ پژوهشی هر کدام با هدف و رویکرد خود پژوهش میکنند، شاید توجیه و توجه دادن آنان به نیازسنجی پژوهشی سخت باشد. درحال حاضر برای مراجعه به نیازسنجی پژوهشی توجیه و تشویق طلاب و دانشجویان و پژوهشگران برای پژوهشهای فردی مانند پایاننامه و مقاله امکانپذیر است و استقبال خواهد شد. برگزاری نشستها و کارگاههای موضوعشناسی یکی از راههای توجه دادن محققان به این پروژه است.
8.چه زمانی را برای اجرای مجدد این طرح مناسب میبینید؟ به نظر میرسد هر سه سال یکبار اجرای مجدد نیازسنجی لازم است.
|
نام : | |
ایمیل : | |
*نظرات : | |
| |
متن تصویر: | |